Emotiewerk vanuit Integraal Oogpunt 1

Als je boos bent moet je toch gewoon kalmeren?

Op het moment dat ik boos ben opent zich in mij de doos van Pandora. Onder mijn woede woelt van alles. Ik weet inmiddels dat ik op dat moment werk te doen heb en me beter even terug kan trekken. Maar hoe nu verder. Gewoon ontspannen en rustig worden? Of doe ik daar mijzelf mee tekort? Emotiewerk biedt wellicht uitkomst. Maar wat is emotiewerk vanuit Integraal Oogpunt eigenlijk?

Woede en boos worden

Om mijn idee over ‘boos’ te kunnen vertellen, heb ik het onderscheid nodig tussen ‘woede’ en ‘boos worden’. Woede is de emotie zoals die in ons allemaal aanwezig is en regelmatig geactiveerd wordt. Dat hebben we gemeen met hogere zoogdieren, met name met de primaten. Boos worden is iets anders. Dat is het uiten van de woede. Het is echter niet simpel om ‘woede’ niet te laten leiden tot ‘boos worden’. Toch zit in dit onderscheid nu juist de potentie van het bewustzijn van de mens verscholen.

Net een aap

Vroeger waren we in onze maatschappij beter in het onderdrukken van emoties. In de huidige tijd gebeurt het vaker dat we de energie van bijvoorbeeld ‘woede’ volgen en boos worden. We beginnen meer op apen te lijken. Apen kunnen hun emoties niet onderdrukken. Ze leven ze meteen uit. Als een aap zich niet durft te uiten omdat de ander sterker is, krijgt een willekeurige zwakkere aap het te verduren. Uiteindelijk staat de laagste in de hiërarchie met een tak tegen een boom te slaan. In onze huidige cultuur, waar ‘mezelf zijn’ geassocieerd wordt met ‘uiten wat ik voel’, komt het onmiddellijk uiten van emoties steeds vaker voor. Net apen, zou ik zeggen.

Onbewuste intelligentie

Elke soort die bestaat, is geëvolueerd om in een bepaalde biotoop te kunnen overleven. Daarom bestaat hij nog, hij zou anders uitgestorven zijn. Daarom weet een aap onbewust precies wat hij moet doen. Bij alle hogere zoogdieren zijn emoties onderdeel van dit repertoire. Emoties zijn door evolutie ontstane automatische homeostase-mechanismen. Elke emotie heeft daarbij een specifieke functie die meteen en onbewust ingezet wordt. Hoe zit dat met jou en mij?

Natuur versus cultuur

Toen ik klein was, kwam er natuurlijk ook regelmatig woede in mij op. Ik was nog niet in staat die te onderdrukken. Ook die woede had zijn functie en vertegenwoordigde een bepaalde vorm van onbewuste intelligentie die zijn werk wilde doen. Bij mensen gaat die intelligentie echter verloren omdat we worden ingerold in cultuur en externe oriëntatie.

‘Gecultureerd’ en extern georiënteerd

Ik weet niet hoe het met jouw ouders zat, maar die van mij dachten dat ze een goede daad verrichten, als ze mij leerden dat het beter was om niet boos te worden. Ze verstonden niet de kunst om mijn boosheid te ontvangen, te verstaan en mijn pijn onder de woede te adresseren. Zij leerden mij niet de functie van mijn emoties in de context van de situatie te begrijpen. Kortom, ik werd ‘gecultureerd’ op basis van opvoeding en externe oriëntatie. Daarmee werd de inherente intelligentie van opkomende emoties ontkend. Maar dat betekende uiteraard niet dat de emoties verdwenen.

IQ-intelligent en levensdom

Ik herinner mij heel wat momenten dat ik ontkende, waar andere mensen tegen mij zeiden dat ik boos was. De manier waarop ik dat ontkende verraadde echter dat er woede in mij aan de gang was. Ik probeerde dat mijn gedrag te verbeteren en mijn emoties te onderdrukken. Ook omdat emoties lastig zijn. Ik zou de controle eens kunnen verliezen. Bovendien, wat moet ik er mee? Ik onderdrukte liever en hield ook liever de mentale controle. Nu weet ik, dat ik dan misschien IQ-intelligent wordt, maar ook levensdom. Ik wist toen bijvoorbeeld niet dat het onderdrukken van woede een mens in frustratie gevangen houdt.

Het begin van mijn heropvoeding:
De hete aanpak

Ik ben op een gegeven moment mijn emoties grondig gaan onderzoeken. Ik kwam bij lichaamswerk terecht. Na enige tijd begonnen mijn emoties en ook mijn woede door de onderdrukking heen te breken. Ik werd aangemoedigd om onder bepaalde condities mijn emoties naar buiten te brengen. Deze manier van werken wordt ook wel ‘de hete aanpak’genoemd. Dit is sinds de jaren ’70 uitgegroeid tot de meest gebezigde methode van Emotiewerk. Vaak nuttig als alles vast zit. Bij mij begon de onderdrukking te wijken en de spanning in mijn lichaam nam af. Ik kwam er aan den lijve achter wat de relatie is tussen mijn frustratie en het onderdrukken van woede. Ik ervoer bevrijding door uiting te geven aan mijn emoties. Wat een opluchting. Klaar en verder dacht ik toen.

Denken en voelen

Het bleek niet genoeg om mijn primaten-functioneringswijze te herstellen. Ik kwam er achter dat mijn gevoel aangezet wordt door de context. Ik hoor je al denken ‘het toch logisch is dat de omstandigheden je boos kunnen maken?’. Maar mij werd iets anders geleerd. De context is geen vast gegeven. ‘Context’ is bij de mens een representatie van de werkelijkheid in zijn geest. Een mens leeft maar voor een heel klein deel in de feitelijkheid zoals een eekhoorn die op een ritselend takje reageert en altijd voor de zekerheid in de boom springt. Wij leven in een betekenisvolle wereld over alles wat we kennen. Ik voel meestal geen woede door wat er feitelijk gebeurt, maar door hoe ik dingen interpreteer. En die interpretaties zijn hogelijk geconditioneerd, herhalen zich te pas en te onpas en zijn meestal niet erg origineel en creatief. Voel jij je op een bepaalde manier door wat er gebeurt, of door hoe je iets ziet? Oeps. Wat nu?

De gedachte bepaalt de nuance van een basisemotie

Ik leerde dat ieder mens een set basisemoties heeft. En dat deze basisemoties evolutionair gezien een functie vervullen zoals bij de primaten. Emoties gebeuren de hele tijd, maar worden door de context die onze gedachtes vormen in een specifieke nuance gebracht. En dit gebeurt via het verhaal dat we continu over de dingen hebben omdat alles voor ons een betekenis heeft. Anders gezegd: Net zoveel nuances aan een emoties als betekenis-gevende gedachtes die gepaard gaan met emoties. Als ik denk dat iemand mij gaat aanvallen kan ik bang worden. Ook als de ander helemaal niet in mijn buurt is. Als ik besef dat ik makkelijk kan weglopen neemt de angst een andere nuance aan. Besef ik dat ik best heel sterk ben, kan angst plaats maken voor woede. Als blijkt dat de ander er voorlopig niet aankomt, door een telefoontje wat ik krijg, krijgt woede weer een andere nuance. En zo voort. Emoties dienen zich aan, daar kan ik niets aan doen. Maar gedachtes kan ik wellicht beïnvloeden.

Een emotie is fysiek, een gevoel is de geestelijke waarneming daarvan

In bovenstaande heb ik terloops een ander onderscheid ingevoerd dat de neurowetenschapper Damasio in zijn boek ‘Het gelijk van Spinosa’ uiteenzet.

1. Emoties zijn van het lichaam en vinden werkelijk fysiek plaats. Ze kunnen zelfs in het bloed en de hersenen geconstateerd worden.
2. Gevoelens zijn innerlijke subjectieve verschijnselen van de geest die de toestand van het lichaam gewaar wordt en niet te reduceren zijn tot emoties. Gevoelens kunnen zelfs door de geest zelf geproduceerd worden en hebben niet altijd een emotie nodig. (1.)

Verder bestaat er zoiets als de ‘refractorische periode’. We zijn al in de greep van een emotie voordat we hem bewust kunnen worden. Wij zouden een totaal ander leven hebben als wij bewust de verantwoordelijkheid zouden hebben over het bewust opstarten van een emotie. Maar het tijdsverschil tussen het ontstaan van de emotie en het opkomen van een gevoel en bijkomende gedachte in de geest (de ‘reflectorische periode)’  geeft ons wellicht de mogelijkheid bewust met een emotie om te gaan. Paul Eckman noem zeven factoren die hierop van invloed zijn. (2.)

Wat betekent dit voor bewuste ontwikkeling?

Vanuit het bewuste perspectief betekent dit dat we ons kunnen afvragen of er meer mogelijk is als we ons niet onbewust met een emotie identificeren. Dat zou kunnen betekenen dat ‘authenticiteit’ niet gelijk staat aan ‘ik zeg wat ik voel’, ‘ik doe wat ik voel’ enz. Het is dan niet ‘beter’, ‘eerlijker’, ‘authentieker’ om maar gewoon een emotie te volgen, ongeacht wat dat betekent. Bovenstaande definiëring van ‘authenticiteit’ is een rechtvaardiging om je uit te leven. Om dat niet te doen vergt echter wel enige bewuste ontwikkeling en vertraging, want uitleven is zomaar gebeurd. Uitleven betekent meestal ook dat we weg gaan van iets dat we niet willen voelen. Emotiewerk is voor een groot deel daarom ook schaduwwerk.

Noch uitleven noch onderdrukken:
De warme aanpak

In het werken met emoties, gevoelens en gedachtes, is steeds meer aandacht ontstaan voor het ‘houden’ van de emoties en gevoelens. (‘Containment.’) Daarbij wordt de lading van de emotie in het lichaam verwelkomd zonder deze uit te leven of te onderdrukken. Daardoor kunnen we enorm vertragen. Dit wordt ook wel ‘de warme aanpak’ genoemd. We kunnen dan heel precies kijken wat oude reactiepatronen van gevoelens en gedachtes zijn op het aandienen van de emotie. Vervolgens kan gekeken worden of andere manieren van denken en voelen vruchtbaarder en mogelijk zijn. Een traag proces van her-informeren van je systeem en het integreren van oude gevoelens die schuil gaan onder allerlei afweerhoudingen. Vanuit dit perspectief is de hete aanpak een noodgreep. Soms waardevol, maar van beperkte waarde.
De warme aanpak heeft voor mij een heel rijk aan nuances geopend, waardoor ik, heel subtiel, verschillende lagen van mijn wezen kon doorvoelen. Het is langzaam proces van het loslaten van contracties. Daarbij kon ik heel precies natrekken wat van binnenuit de noodzaak was om een bepaalde contractie ooit te formeren. Daar onder liggen gevoelens te wachten om omarmd en geïntegreerd te worden.
Dit subtielere proces is nu onderdeel van trainingen op het gebeid van Leiding over je Leven, maar ook op het gebeid van Helen en Ontspannen. Soms is een individuele sessie de juiste weg om dit subtiele proces ter hand te nemen.

Emotiewerk vanuit Integraal Oogpunt dl. 2

Tot zover is het Emotiewerk nog niet Integraal, omdat de non-duale dimensie van ons menszijn nog niet verdisconteerd is. Hoe ik daarmee kennis maakte en wat dat kan betekenen, daar wil ik de volgende keer graag iets meer over vertellen. Het gaat dan over ‘de koele benadering’ en het ‘transmuteren van emoties’ in bepaalde zijnskwaliteiten.
Ben je geïnteresseerd in de integrale benadering van Emotiewerk? Kom naar de Masterclass Emotiewerk.

Noten:

1. Damasio. ‘Het gelijk van Spinosa’ p. 31 – 33.
2. Paul Eckman in Daniel Goleman ‘Destructieve Emoties’ p. 198 – 200.
   Hij legt daar ook uit welke factoren invloed hebben op de reflectorische periode.