Heb ik iets te vertellen over mijn keuzes?
Een ding moet ik Breivik nageven. Hij wil verantwoordelijk zijn. Maar is dat terecht? In bepaalde takken van psychologie wordt gedacht dat we weinig zeggenschap over ons leven hebben. Ab Dijksterhuis heeft daar een leuk boek over geschreven. Dat zou echter betekenen dat we vooral ‘ontoerekeningsvatbaar’ zijn en niet zozeer ‘verantwoordelijk’. Het enige verschil tussen een misdadiger en mijzelf is dan de ernst van de daad.
Choiceless awareness
Niet alleen in Wetenschappelijk Onderzoek, maar 0ok in Spiritueel Onderzoek bestaan er benaderingen die dezelfde mening toegedaan zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor de in Nederland populaire Advaita Vedanta. In die vorm van Spiritueel onderzoek gaat het vooral over het Absolute Bewustzijn als enige echte realiteit. De rest is illusie (Maya).
Gelukkig hoef ik niet altijd te kiezen
Iedereen die wel eens geprobeerd heeft te stoppen met roken, of een andere gewoonte heeft proberen af te leren, kan sympathie opbrengen voor deze benaderingswijze. Hij is mild. Het geeft ook een bepaalde aanvaarding en overgave en het ego houdt zich een beetje rustig. Inderdaad moet ik vaak constateren ‘het gebeurt’. Gelukkig wel. Want als ik zou moeten nadenken over elk detail van mijn lopen of mijn spreken, dan zou ik een grote brokkenpiloot zijn.
Het blijkt dat we ook dingen bij kunnen bijleren. Bijvoorbeeld autorijden. Is dat eenmaal gebeurd, dan hoeven we over veel details van het autorijden niet meer na te denken. Het automatische karakter van onze conditionering heeft dus zowel voor en nadelen al naar gelang het gedrag en de context.
Bijleren
Het bijleren gaat een leven lang door. Bijleren gebeurt ook als je drie maanden lang vier hoog, in betrekkelijke afzondering, op een zolderkamer bepaalde oorlogsspelletjes speelt. En die doen het dan ook ‘gewoon’. En kun je die gewoonte stoppen als je de straat op loopt?
Verantwoordelijkheid voor je inprogrammering nemen
We zitten in een samenleving waarin we sinds de jaren ’60 het anti- of post-conventionele’ tijdperk zijn ingetreden. Een overkoepelende moraal is vervangen door enerzijds heel veel vrijheid en anderzijds heel veel regeltjes om die vrijheid te reguleren. De cultuur wordt echter niet meer gedragen door gewetensvolle mensen die het eens zijn geworden over de mores. De regeltjes zijn dan ook niet zozeer van moreel ethisch en fundamenteel karakter, alswel taktisch en pragmatisch. De gemeenschappelijk gedragen verantwoordelijkheid voor de eigen en voor elkaars ‘inprogrammering’ heeft geen fundament meer in ons en in de samenleving. Dan wordt het ook erg lastig om nog een hard verschil aan te leggen tussen ‘ontoerekeningsvatbaar’ en ‘vrijheid’ en dus ‘verantwoordelijkheid’. Dan begin er inderdaad heel veel ‘te gebeuren’ en gaat er heel veel vanzelf.
Opvoeding is ook voor volwassenen
Zijn wij zo beschouwd niet allemaal toe aan een combinatie van aanvaarding van -dat het gaat zoals het gaat- en nieuwe vormen van opvoeding? Wellicht een opvoeding die ook het eigen hart weer aanspreekt als fundament voor een ethiek die begint bij mij? We handhaven het begrip ‘verantwoordelijkheid’ met een specifieke invulling. Namelijk, dat ik en dat wij gezamenlijk weer verantwoordelijk worden voor wat er ook in menselijke zin bijgeleerd wordt. Dat geldt dan voor degene die in het gevang zit evengoed als voor degene die TBS heeft gekregen als voor mijzelf.