Je verhouden tot een stapeling van crisissen

Je verhouden tot een stapeling crisissen is een levenskunst

De Westerse mind is gepréoccupeerd met ‘problemen oplossen’ en de Westerse mens is geïdentificeerd met het oplossen van problemen. Hij ontleent aan het oplossen ervan, zijn identiteit, zijn bekwaamheid en zijn goedheid. Maar wat nu als de aard van het probleem er zich niet toe leent om het te fiksen? Kunnen we ons dan nog wel tot het probleem verhouden? Je verhouden tot een stapeling van crisissen als uitdaging is een levenskunst die we ons niet snel genoeg eigen kunnen maken. Dit omdat we nu met vele ‘wicked’ problemen te maken hebben. Problemen die niet eenduidig zijn en daarom niet eenduidig opgelost kunnen worden.

Er zijn problemen die opgelost kunnen worden

Als een door mensen gemaakt ding (artefact) beschadigd is kan het vaak gerepareerd worden. Een kapotte auto of brug kan gerepareerd worden. Ook ons lichaam kan tot op zekere hoogte zo benaderd worden. Maar er zijn vele andere objecten die niet zo benarend kunnen worden.

Problemen waar ons mens-zijn in betrokken is

Problemen die de uitdrukking zijn van onze levenswijze kunnen niet even snel opgelost worden. Kijk maar naar je eigen leven. Je hebt vast wel een gewoonte die onwenselijke uitkomsten genereert. Wellicht heb je al ontdekt dat je deze gewoonte niet met een simpel besluit en met de inzet van je wil kunt veranderen. Als je dat wel probeert beland je gemakkelijk in een strijd met je omgeving en vaak ook met jezelf.

De primaire reactie op een probleem: Ontkenning

We lijken er als mens niet voor gemaakt om een probleem direct te onderkennen. Dat doen we meestal pas als het echt niet anders kan. Als iemand aan komt zetten met de stelling dat er een probleem is, dan volgt vaak de primaire reactie: het valt wel mee en/of het is niet echt een probleem.

Er is een probleem, er is een oorzaak en een oplossing

Als we niet meer om het probleem heen kunnen, hebben we verschillende strategieën, afhankelijk van het niveau van bewustzijn en de kijk op het probleem. De simpelste strategie is om het tot een oplosbaar probleem te maken, ongeacht of dat zo is. Dan kunnen we onze kunsten vertonen. Daarbij is het aantrekkelijk vooral één probleem als hét probleem te beschouwen. Dat is voor veel mensen ook de houding naar veel van de huidige crisissen. Dat is aantrekkelijk want als dat specifieke probleem dan opgelost is kunnen we terug naar normaal. Maar wat als het niet om één probleem gaat?

Meerdere problemen met elk een eigen oplossing

Er spelen vrijwel altijd meerdere problemen. Vaak wordt er dan een strategie gekozen om de problemen apart op te lossen. We gaan dan uit van een aantal partiële problemen die elk een eigen oplossing krijgen. Het stikstofprobleem pakken we apart aan, Covid-19, de klimaatcrisis en zo voort. Dat lijkt me niet verkeerd, maar wat nu als problemen niet van elkaar te scheiden zijn?

Met elkaar samenhangende problemen worden één groot probleem

Grotere problemen komen nooit alleen. De volgende problemen hangen waarschijnlijk nauw samen: ‘Noodzaak’ tot economische groei, fossiele energie gebruik,  CO2 uitstoot, klimaatcrisis, watertekort, droogte, zeespiegelstijging, overbevolking, toenemend verschil tussen arm en rijk, vervuiling, welvaartsziektes, migratie, boskap en zoönose (Q-koorts, Ebola, Covid-19, bepaalde vogelgriepen), landbouwcrisis, onzekerheid, identiteitspolitiek, polarisatie, complottheorieën, ondermijning van wetenschap en democratie, enzovoort. Het zijn niet alleen veel problemen, maar bij elkaar opgeteld zijn ze allesomvattend.

Elk probleem bestaat in meerdere regionen van de werkelijkheid

Vanuit integraal oogpunt bestaat een probleem altijd in meerdere dimensies van de werkelijkheid. Subjectief: Individuele gedachtes, gevoelens en conditioneringen. Intersubjectief: Iedereen functioneert ook binnen de kaders en mogelijkheden van de cultuur. Beiden functioneren binnen de interobjectieve systemische realiteit van onze natuurlijke biotoop en maatschappelijke organisatie. Dit alles gaat gelijk op met hoe mensen handelen en hun vaardigheden inzetten. Elk probleem heeft correlaties binnen deze 4 dimensies van de realiteit. Het oplossen van het probleem vergt derhalve dat al deze dimensies aan bod komen. De heelwording van onszelf, onze relaties en de wereld om ons heen vergt daarom een integrale aanpak.

Conclusie: Deeloplossingen bestaan niet en dé oplossing bestaat ook niet

De conclusie moet zijn dat er meerdere problemen zijn die met elkaar samenhangen, die zich ook nog eens uitdrukken in verschillende dimensies: Individueel, intersubjectief/cultureel, systemisch en objectief. Zie daar de complexiteit van de situatie. Met veel van de problemen hebben we inmiddels te maken in ons dagelijkse leven. Dan wordt het natuurlijk verleidelijk om terug te gaan naar ‘Het valt wel mee’, ‘Het kan niet zo ingewikkeld zijn.’, ‘Er is een simpele oplossing.’, ‘Er is vast één probleem dat we de schuld kunnen geven.’, enzovoort. Je verhouden tot een stapeling van crisissen is zo beschouwd een levenskunst an sich.

Transitie naar een volgend niveau van ontwikkeling gaat altijd via een ‘dark night’

De overgang van de traditionele tijd naar de moderne tijd is ook gepaard gegaan met allerlei crisissen en vele doden. We kwamen ooit uit een traditionele tijd met een vaste ethiek en moraal, een hiërarchisch maatschappelijk systeem. We gingen naar een moderne maatschappij waarin politiek, wetenschap, moraal en ethiek zich los maakten van de kerk en van de theologie. Het vrije individu verscheen met universele rechten die beschermd werden door de overheid. Er kwam recht op individueel eigendom, dat beschermd werd door een burgerlijke overheid die het geweldsmonopolie heeft. Wetenschap en industrialisatie gingen samen op. Miljoenen mensen en instituties gingen door dramatische veranderingen heen. De levenshouding van het traditioneel gevormde individu overleefde dit niet. Velen overleefden dit letterlijk niet. De Tweede Wereldoorlog, met zijn miljoenen doden was onder andere een poging om met moderne middelen terug te grijpen naar traditionele ethnocentrische nationalistische oplossingen. Poetin doet nu niet veel anders. Intussen zitten we ook in een transitie van de moderne maatschappij naar een hypermoderne wereld. Zou dat minder doden kosten?

Het einde van de beschaving zoals we die nu kennen

Onderzoekers die culturen bekeken die aan hun eind kwamen, zien overeenkomstige trekken. De zorg voor elkaar neemt af. De bovenste lagen beginnen allerlei bronnen naar zich toe te trekken, worden rijker en leven decadenter, terwijl de draagkracht van het geheel afneemt. (1.) Het verschil tussen arm en rijk neemt toe, zowel binnen als tussen landen. Aan basale menselijke behoeftes wordt niet meer tegemoetgekomen. Men stelt zichzelf centraal en heeft geen oog meer voor de toekomst van maatschappij, natuur en kinderen. Er wordt een enorme hypotheek op de toekomst genomen.

Zou het nu anders zijn?

Een kenmerk van culturen is dat ze aflopen. (2.) Alles overziende zou het wel heel raar zijn als in deze heftige tijd met zoveel veranderingen de huidige cultuur niet aan zijn einde zou komen. Er is echter wel één verschil met de ondergang van eerdere grote culturen en rijken, zoals bijvoorbeeld het Romeinse rijk. De moderne samenleving en cultuur vindt, in tegenstelling tot vorige grote culturen, niet één deel van de wereld plaats, maar omvat de hele wereld. Dit betreft veel grotere aantallen mensen dan tijdens de Eerste of Tweede Wereldoorlog.

Is er meer dan ontkennen of depressief worden?

Bij grote crisissen in oudere culturen, bleek het, ondanks dat de mankementen onderkend werden, niet mogelijk de cultuur overeind te houden. Moeten we het er daarom maar bij laten zitten als het toch niet uitmaakt wat je doet? Dat kan, maar dan leef je in een mislukte wereld en word je depressief. Er waren altijd al ‘problemen’ in ons leven die we niet konden oplossen. Daarom hebben we een bepaalde levenshouding nodig voorbij ontkennen of depressief worden. We hebben nodig dat we in de paradox kunnen blijven staan. De paradox die ontstaat als je luistert naar wat er in je hart leeft, terwijl je het niet kunt oplossen. Welke ingrediënten zou deze levenskunst kunnen hebben?

De levenskunst om je te verhouden tot crisissen

Mijn houding is een vorm van zelfonderzoek die alsmaar in ontwikkeling is. Deze is opgebouwd uit een aantal ingrediënten.

• Beseffen dat de neiging tot ontkenning ingebakken is die stuurt op gemak en comfort, terwijl er afsluiting plaats vindt, wat niet gelukkig maakt.
• Voorbij ontkennen gaan en de problemen onderkennen en aannemen.
• De donkere nacht van ‘dan gaat het dus mis’ doorlopen zodat je voorbij ontkenning of depressie komt. Dat is een proces op zich.
• Andere mensen steunen om daar ook te komen. Alleen met je eigen zelfbezorgdheid bezig zijn, maakt de zaak er, ook voor jouzelf, alleen maar erger op.
• Erkennen dat het hier om een totale transformatie van het systeem gaat en dat je geen controle hebt, maar wel een gevende houding aan kunt nemen en altijd iets kunt doen.
• Beseffen dat je niet zeker kunt weten hoe het verder gaat. Betracht daarom een open houding van ‘niet weten’.
• Je inzetten voor datgene waar je hart en ziel, vanuit de natuurlijke neiging om zorg te geven, naartoe getrokken wordt.
• Steun initiatieven, zowel organisatorisch en indien mogelijk, financieel.
• Leef in de paradox dat je bereid bent te erkennen dat het een fotofinish kan worden. Gaat het leven op aarde eerder ten onder dan dat de schaduw van onze levenswijze getackeld is, of andersom.
• De evolutie van bewustzijn is een inherente kracht die de menselijke soort stap voor stap ontworstelt aan de beperkingen van elke voorgaande fase en die naar meer vrijheid, openheid en compassie leidt. (3.)
• Doe zelfonderzoek in de vorm van meditatie en contemplatie waardoor je de paradox in jezelf kunt houden en verzamel mensen om je heen die hetzelfde doen.
• Zorg dat jij jezelf aan het einde van jouw leven in de spiegel aan te kunt kijken.

Noten:

1. Zie voor een uitgebreide behandeling van het begrip ‘Overshoot’ de klassieker ‘Overshoot: The Ecological Basis of Revolutionary Change’ William R. Catton Jr.,  Stewart L. Udall.
2. Zie ‘Immoderate Greatness, Why Civilizations Fail’ door William Ophuls.
3. Fotofinish: De krachten die de biotoop waarin de soorten kunnen leven ondermijnen, verliezen het wel of niet, van degenen die er alles voor over hebben om te zegenvieren. Ook al zijn dat er wellicht niet zoveel meer. Zie ook ‘Gaan we het redden in het antropoceen?‘