Relateren voorbij je verleden

Als relateren lastig wordt (+ Audio)

Als een belangrijke relatie oppervlakkig voor je begint te worden, ben je mogelijk op een interessant punt aangekomen. Wellicht heb je veel veel tijd en aandacht in je relatie geinvesteerd. En natuurlijk was het niet de bedoeling om hier uit te komen. Maar nu het zo is. Wat nu?

Er is niets mis gegaan

Om te kunnen zien wat de waarde van dit moment is, wil ik je vragen stil te staan bij de manier waarop ‘relateren’ zich ontwikkelt. In je volwassen leven wordt namelijk veel zichtbaar over wat in je jeugd onzichtbaar moest blijven. Onzichtbaar omdat het leven start met een onbevangen onschuldigheid, waarin je je nog niet bewust bent van wat er allemaal gebeurt.

De kwaliteit van de relatie is afhankelijk van geleefde waarden

De kwaliteit van elke relatie staat of valt met het vermogen om aspecten van liefde zoals openheid, eerlijkheid, transparantie, aandacht enzovoort, werkelijk te leven. Maar dit kan geen uiterlijk houding zijn die je gaat uitvoeren omdat je weet dat dat verstandig is. Het zijn aspecten van liefde die alleen vanuit een authentieke belichaamde betrokkenheid hun werk kunnen doen.

De eerste gift van de liefde

Liefde zoals die vanuit het hart geleefd kan worden, is een algemene menselijke functionaliteit die in meer of mindere mate beschikbaar is. Waarom is die niet altijd beschikbaar? Ik schets daartoe een klein relationeel ontwikkelingsmodel.
Liefde begint met de eerste personen in je leven: je moeder, je vader, broers en zussen etc. De eerste periode kent vaak veel gelukzalige momenten. De moeder wordt vrijwel altijd verliefd op haar pasgeboren kind en leeft in een stroom van overgave en verwondering. Dit noem ik de eerste gift van de liefde.

Het begin van uiteindelijke zelfstandigheid

Deze periode is echter eindig. Ergens keert het gewone leven terug en trekt de moeder zich weer meer op zichzelf terug. Dat werpt ook het kind voor het eerst enigermate terug op zichzelf. En aangezien dit altijd gebeurt, zou het onzin zijn om te beweren dat daar iets mis gaat. Het is het begin van de uiteindelijke zelfstandigheid van het kind.

De eerste contractie

Dit moment is echter wel pijnlijk. Het zijn de eerste momenten waarop het kind, onbewust, gevoelens van eenzaamheid, vervreemding en leegte ervaart. En daarbij is er ook een eerste terugdeinzen, een eerste contractie. Zo ontwikkelt het kind zijn zelfregulerende vermogen ten aanzien van momenten van vreugde, verdriet, pijn enzovoort.

Het begin van afsluiten

Maar er gebeurt nog iets anders. De lagen van zelfbescherming die de moeder in haar leven heeft opgebouwd, worden in haar weer actief. En die zelfbeschermende lagen, van zowel de moeder als de vader, staan een open en onvoorwaardelijk contact tussen kind en ouders in de weg. Het kind wordt daardoor gefrustreerd. Tot zover niets bijzonders. Zeker niet als ouders en kind leren zich telkens opnieuw te openen. Maar dat laatste gebeurt vaak niet. Niet omdat de moeder of allebei de ouders dat niet willen, maar omdat hij eigen automatische afschermings-mechanismen dat in de weg staan.

Ontmoedigd zijn

En daarom kiest het kind eieren voor zijn geld. Het gaat zichzelf onbewust beschermen tegen toekomstige pijnlijke momenten. Een begrijpelijk, maar ‘negatief leren’. Daardoor wordt zijn zelfregulerend vermogen van afsluiten en weer openen tot een afschermende meer gesloten houding. Zo komen kinderen in een wantrouwende, boze of klagende houding terecht. Daarmee raakt het kind niet alleen het vanzelfsprekende open contact met de ander kwijt, maar ook met zichzelf.

De eerste schok in de liefde

Ik noem dit de eerste schok in de liefde gevolgd door de eerste contractie die vervolgens gefixeerd raakt. Er bestaan boekenkasten vol over de ego-ontwikkeling van het mensenkind. Het doorloopt een aantal kritische fases van relationele vermogens: autistische fase symbiotische fase orale fase enzovoort. In elke fase kan een afwerende fixatie optreden. En we gebruiken voor deze fixatie de relationele patronen die we in relatie met onze ouders gespiegeld krijgen. Onbewust laat het kind zich niet meer raken, doet alsof het de ander minder of niet nodig heeft, speelt mooi weer, of doet onmogelijk, maakt drama en laat zichzelf niet meer echt zien.

De tweede gift van de liefde

Gelukkig is er het moment van de tweede gift van de liefde. Dat is het moment waarop we voor het eerst verliefd worden of ons werkelijk openen voor nieuwe relaties in ons eigen volwassen leven. Dan worden we voorbij de contractie van de eerste schok geopend naar een ander. Dit is een gelukzalig moment waarop we voor het eerst op eigen autoriteit het leven instappen. Op zo’n moment zijn we vaak gul en onvoorwaardelijk.

De bubbel is verbroken

Er komt echter een moment waarop je begint te merken dat je niet meer zo onvoorwaardelijk bent. Je begint meer aan jezelf te denken en er komen afwegingen en keuzes. Wanneer wel met de ander zijn, wanneer niet, onder welke voorwaarden? Geef ik mijzelf weg of ga ik juist iets uit de weg? De bubbel is verbroken en er is een hele nieuwe fase aangebroken, waarin het bestaan je op de proef stelt ten aanzien van je ware autonomie.

Een uitdaging van ‘autonomie’

Autonomie is het vermogen om je eigen leven te leiden, zonder de verbinding en de liefde af te sluiten. Zonder de ander te gaan controleren en zonder weg te lopen. Maar dit is geen kleine opgave. Dit zijn we niet gewend. We zijn gewend dat we van elkaar houden als we … , als jij … , als ik maar … Hier komen je beschermingsmechanismen voor het eerst in je eigen volwassen leven tevoorschijn. Je kunt nu voor het eerst bewust gaan ervaren waar je je vroeger onbewust voor afgeschermd hebt. Waar je je aan het voegen bent terwijl je dat in de weg zit, of waar je aan het separeren bent en daarmee de gemakkelijkste weg kiest.

De tweede schok in de liefde

Als je niet wegloopt of blijft onderduiken bij de ander kun je jezelf wellicht ontmoeten onder al je afweer. Dat kun je diepe eenzaamheid, pijn en gekwetstheid ontmoeten. En hoewel dit het duidelijkste zichtbaar wordt in relaties met dierbaren, gaat het over het punt waar jij bent aangekomen: jouw relatiepatronen beginnen zichtbaar voor je te worden. En als je goed kijkt kun je ze ontwaren in je relationele patronen ten aanzien van al je belangrijke relaties. Dit noem ik de tweede schok in de liefde.

Overlevingsmechanismen

De tweede schok in de liefde is erg irritant en lastig, een tijd van grote onzekerheid en twijfel. Maar daarnaast is het een uitgelezen kans. Voor het eerst in je leven krijg je de kans om je diepste overlevingsmechanismen onder ogen te komen. Daaronder liggen lagen van grote woede en daaronder weer je diepste pijn. Pijn uit je eerste schok in de liefde. Het is waar al je relateren tot dan toe je gebracht heeft. Een heel lastig moment én een ultieme kans om oude wonden te helen.

Relaties opnieuw bekijken

Dit is het moment waarop je manier van relateren opnieuw bekeken mag worden. Maar wie bekijkt de relatie? Degenen die heel en compleet is, of degenen die net begint te zien wat de gevolgen van de vele automatische relatiepatronen zijn? Er kan veel onzekerheid en verwarring ontstaan. Diepe gevoelens van onmacht, woede, frustratie, pijn en afkeer sturen je denken aan. Het is wellicht moeilijk om over de situatie heen te kijken. Dat is wellicht het moment om met behulp van een vorm van bewuste ontwikkeling licht op jezelf te laten schijnen, voor jezelf alleen of samen.

Voegen, weglopen of wachten?

Deze periode vraagt om geduld en vertraging. Je bent vaak erg gevoelig en geïdentificeerd met je gevoelens en ideeën over jezelf en de ander. Je hebt nog geen contact met degene die jij zelf zult zijn als je je pijn en verdriet meer omarmd hebt, als je meer ‘heel’ bent. Dit zijn meestal geen tijden waarin je heldere beslissingen kunt nemen. Je weet eigenlijk niet of je je maar weer moet voegen of juist weg moet lopen. Je weet ook vaak niet waar deze gevoelens en gedachtes beginnen, bij jou of bij de ander.

Geduld om het zich te laten ontvouwen

Deze impasse, hoe vervelend ook, kan je in contact brengen met wie je onderhuids bent. Zowel met de nare kanten van jezelf als met je compassie en liefde. Een liefde die je het beste eerst naar jezelf toe kunt brengen, opdat je jezelf als meer heel en compleet kunt gaan ervaren. Pas dan kun je tot meer helderheid komen over je werkelijke drijfveren en de opties in je leven. Dan zal het, mits je het geduld kunt opbrengen, duidelijk worden, of bepaalde relaties uitgewerkt zijn, of juist de mogelijkheid van een nieuw begin in zich dragen.

Een ontwikkelingsperspectief vanuit bewustzijn

Ik nodig je tot dit perspectief uit, omdat veel mensen op het moment van de tweede schok in de liefde denken dat er iets met ze aan de hand is. Dat hun woede, frustratie en hun angsten psychologische problemen zijn, die opgelost moeten worden. Vanuit het bewuste ontwikkelingsperspectief hebben ze allemaal hun functie in jouw verdere bloei en heelwording. Er is niets misgegaan. Je leven neemt een volgende wending opdat het zich voller en rijker mag voltooien. En dit ten behoeve van jezelf, de ander en de grotere context van je leven.

Update 30 mei 2021