Ga voorbij de softe postmoderne spiritualiteit!

Spiritualiteit verkeerd begrepen en gebruikt

Spiritualiteit bezit in potentie een enorme kracht. Deze kracht wordt vaak niet onderkend door de postmoderne zoeker die de afgelopen decennia aan zichzelf gewerkt heeft. Door traditionele godsdiensten wordt deze kracht vaak onbewust gebruikt. En wel op een soms desastreuse manier. Dat kan gaan van kruistochten, Noord Ierse Godsdienst-twitsten tot Islam radicalisme. Hoe zit dat en welke verantwoordelijkheid schept dat?

Twee betekenissen van ‘Spiritueel’

De eerste betekenis van ‘spiritualiteit’ betreft een bepaald wereldbeeld, een bepaalde manier van kijken naar de wereld. De oude spirituele tradities zijn in de loop[ van hun ontwikkeling tot een godsdienst geworden. Daarom worden spiritualiteit en godsdienst vaak als hetzelfde gezien.
Vanuit het moderne of postmoderne bewustzijn is godsdienst achterhaald. Als spiritualiteit en godsdienst gelijk gesteld worden, is spiritualiteit ook achterhaald. (Dit is een ontwikkelingsniveau- / ontwikkelingslijn- verwarring. Zie daar voor ‘Ethiek is weer een must’ >> )
Anderen verstaan onder ‘spiritualiteit’ het verwerven van een ‘staat van zijn’ van de geest. Dat is juist geen wereldbeeld, maar een geestesgesteldheid. Het is een toestand van de geest ongeacht de inhoud. Daarom is deze betekenis van ‘spiritueel’ populair bij de gemiddelde postmoderne burger die alle vaste ideeën over wat ‘goed’ en ‘waar’ is juist relativeert.

Spirituele intelligentie

‘Spirituele intelligentie’ is een algemeen menselijke eigenschap die iets van beiden heeft. Deze vorm van intelligentie is opgebouwd uit enerzijds een geestesgesteldheid en anderzijds de betekenis die deze voor de persoon heeft. Het gaat hier echter niet om een gebruikelijke intelligentie in de vorm van ‘kennis’. Het gaat meer om een individuele betekenisgeving, een vorm van ‘weten’ die voor de persoon van waarde is, hem inspireert en kracht geeft. Hoe zit dit?

De ‘duale focus’ levert duale kennis op

In de moderne en postmoderne wereld kennen mensen meer dan ooit een identificatie met ideeën en gevoelens. Vanuit deze ideeën en gevoelens over wie ze zijn verhouden ze zich tot de zaken om hen heen. Het ‘zelf’ dat daaruit voortkomt wordt het ‘afgescheiden zelf’ genoemd. Hierbij verzamelen mensen kennis op allerlei gebieden en slijpen daarmee hun intelligentie. Deze intelligentie opereert op basis van duaal bewustzijn. Daarbij is sprake van  een ‘subject’ (ik), dat iets ziet als een ‘object’ buiten zichzelf, dat ik niet ben. Deze dualistische focus levert zoals dat heet ‘duale kennis’ op. Kennis over iets. Zo kun je intelligentie ontwikkelen op vele gebieden: emotionele intelligentie, muzikale intelligentie, wiskundige intelligentie, mentale intelligentie enz. enz.

De ‘non-duale’ focus

Spirituele intelligentie komt echter niet tot stand door kennisverwerving, ook al is die belangrijk. Het is eerder een dieper ‘weten’. Daarvoor is nodig dat je je niet identificeert met je lichaam, je gevoelens, je ideeën of wat dan ook. Je hebt dan een geestesgesteldheid waarbij alles dat als object verschijnt niet vastgepakt of vastgehouden wordt, maar kan komen en gaan. In die geestesgesteldheid is er geen begrenzing aan hetgeen je ervaart als ‘ik’. Het ‘ik’ is daar geen ‘identiteit’. Er is een open ruimte waarin alles ervaring wordt. Objecten die komen en gaan hebben niet het karakter als ‘ik’ of ‘niet ik’. Het ‘ik’ is hier een vloeiend samenvallen van het onveranderlijke bewustzijn en de stroom van alsmaar komende en gaande objecten die daarin verschijnen. In dit ‘non-duaal gewaar zijn’ is er geen scheiding tussen subject en object. De gesteldheid van non-duaal gewaar-zijn leren kennen wordt ook wel ‘ontwaken’ genoemd.

Non-duaal gewaar zijn levert potentieel ‘weten’ of ‘kennen’ op

Bij ‘spirituele intelligentie’ gaat het om een training van de geest waarbij je je gaat afvragen wat die non-duale ervaring betekent. Op dat moment komen twee dimensies samen, die ieder een eigen werkzaamheid hebben. Die van de non-duale geestesgesteldheid en die van ‘weten’ wat die gesteldheid betekent. Weten wat de ervaring betekent wordt als wijsheid of spirituele intelligentie aangemerkt. Laten we dat even uitpakken.

Het pad van ‘ontwaken’

Het pad waarop je je de non-duale geestesgesteldheid eigen maakt, heet het pad van ‘ontwaken’. Momenten van ontwaken zijn directe ‘spirituele ervaringen’. Daarin kun je bijvoorbeeld ervaren dat je er onvoorwaardelijk bent. Je kunt overstromende compassie en eenheid ervaren. Spirituele oefeningen verlopen via introspectie/naar binnen gaan. Non-duale geestesgesteldheden worden bevorderd door meditatie, contemplatie, gebed, vereniging met God, je concentreren op iets, een mantra, een ‘vision quest’, reciteren et cetera. Ze kunnen je als kind, of later als volwassene overvallen. Mensen die dit pad lopen zijn potentieel verzacht, vredelievend, compassievol. Sterker nog, het kan leiden tot een staat van ‘vrij zijn’ die een enorme inspiratiebron voor mensen kan zijn waardoor ze, voorbij de angsten van het afgescheiden zelf, tot grote dingen in staat zijn. Hoe dat uitpakt wordt echter bepaald door een tweede component.

Het pad van groeien bepaalt de kwaliteit van je spirituele intelligentie

Spirituele intelligentie kan alleen bestaan als er een bewuste mate van weten plaats vindt ten aanzien van de ‘spirituele ervaring’. Daarom spreken de Boeddhisten over de twee vleugels van verlichting ‘compassie’ als staat van zijn en ‘wijsheid’ als een vorm van weten wat de compassie betekent. We gaan op een bepaalde manier om met de ervaring en voegen er betekenis aan toe. Dit ‘beschouwen’ kan, zoals bij alle vormen van intelligentie, op een eenvoudige, minder wijze en op een meer complexe en wijzere manier.

Lage en hogere niveaus van duiding

Het kan op een kinderlijk magisch niveau van bewustzijn gebeuren. Het kan op een mythisch en traditioneel niveau van bewustzijn gebeuren. Het kan ook op een modern of postmodern niveau van bewustzijn gebeuren. En op welk niveau dit gebeurt, maakt alles uit voor de wijze waarop de krachtbron van de spirituele ervaring ons leven stuurt. Waar spirituele ideeën ons kunnen vertellen dat we één zijn met alles, geeft de spirituele ervaring de directe ervaring dat we één zijn met alles. Onze spirituele ideeën kunnen ons vertellen dat we onderling afhankelijk en verbonden zijn met alles. Daarvoor kunnen we spirituele teksten, evolutionaire ideeën, kwantummechanica en systeemtheorie bestuderen. Maar dat is nog geen spirituele intelligentie. Voor spirituele intelligentie is zowel de diepte van de spirituele ervaring als een bepaalde kwaliteit van de duiding van die ervaring van belang.

Alleen ‘begrijpen’ brengt geen spirituele intelligentie voort

Het moderne bewustzijn heeft over het algemeen een hoog niveau van mentaal begrip. Maar iemand die bijvoorbeeld een zindelijk begrip van ‘verbondenheid’, of allerlei prachtige ‘spirituele ideeën’ heeft, kan zichzelf nog steeds ervaren als een afgescheiden zelf dat zich identificeert met zijn lichaam, zijn ideeën en gevoelens. Als dat zo is, weet deze persoon meestal niet dat hij in het afgescheiden zelf leeft. Zeker niet als hij zijn afgescheiden zelf opvat als verkerende in een staat van verbinding met alles, omdat hij zulke mooie duale kennis over verbondenheid heeft of een gevoel van verbondenheid heeft. Je kunt je afgescheiden zelf immers pas zien vanuit het gebied van de non-duale ervaring daar buiten. Het afgescheiden zelf ziet zichzelf echter alleen vanuit zichzelf: de identificatie met lichaam, ideeën en gevoelens. Daarmee is het afgescheiden van de innerlijke ervaring van de wereld om hem heen. De verbinding met de wereld om hem heen is dualistisch omdat de wereld gezien wordt als een object. Daarom heeft deze persoon geen toegang tot zijn spirituele intelligentie.

Spirituele ervaringen alléén leveren geen spirituele intelligentie op

Het omgekeerde kan ook aan de hand zijn. Iemand kan een directe eenheidservaring hebben, kan zichzelf door zelfonderzoek en oefening regelmatig in een non-duale ‘staat van zijn’ terugvinden. Hij kan helemaal ervaren dat hij niet in de wereld is als een los bolletje, maar de wereld ervaren als iets dat in hem aanwezig is. Niet als idee, gevoel of waarneming van iets, maar als een directe ervaring. Hij kan één zijn met puur bewustzijn en ervaren dat zijn lichaam of de contouren van zijn ideeën en gevoelens, niet de grens zijn van wie hij is. Iedereen die intensief gaat mediteren, contempleren, reciteren of bidden krijgt vroeg of laat eenheidservaringen. Toch hoeft deze persoon geen enkel bewust idee te hebben van wat deze ervaringen betekenen. Dan heeft deze persoon veel spirituele ervaring, maar hij heeft geen toegang tot zijn spirituele intelligentie.

Onbewuste en geconditioneerde duiding

Maar betekent dat, dat deze persoon zijn spirituele ervaring niet duidt? Natuurlijk niet. Een mens geeft nu eenmaal doorlopend onbewust automatisch of bewust betekenis aan al zijn ervaringen. En hoe hij deze duidt is afhankelijk van zijn groei, zijn mate van volwassenheid en het niveau van zijn wereldbeeld.
De duidingen kunnen vanuit het oogpunt van spirituele wijsheid archaïsch, ouderwets, kinderlijk, bijgelovig etnocentrisch en gewelddadig of juist relativistisch, multicultureel en postmodern of integraal, includerend en holistisch zijn. En dat is alles bepalend voor de vraag hoe de desbetreffende persoon zichzelf predisponeert; zichzelf in een werkende belichaming en manifestatie brengt, die gevoed wordt door de kracht van de spirituele ervaring.

Aan spirituele ervaringen geen gebrek

Steeds meer mensen maken steeds vaker, bewust of onbewust, spirituele ervaringen mee. Steeds meer mensen worden op dit moment voorbij het afgescheiden zelf van hun ego gedreven. Ze komen in aanraking met snelle veranderingen en chaos welke hun gefixeerde afgescheiden zelf ondermijnt en potentieel deconstrueert. Dat wordt meestal ervaren als een verlies, als een crisis, waarin men overspoeld wordt door tegenstrijdigheden. Daar kun je flink van in de war raken. Je functionele afgescheiden zelf kan buiten werking raken. Vanuit een conventioneel beheersingsparadigma is dit een ramp. Spiritueel gezien is het potentieel een zegen. Het kan je eerste vuurdoop in een intense spirituele ervaring inluiden.

Het vuur van de Islam trekt aan

Niet alleen onze moderne en postmoderne chaotische situatie kan bijdragen aan spirituele ervaringen. Ook de spirituele tradities in de vorm van ‘Godsdiensten’ dragen er aan bij. Maar wie doen dat het beste? Zou dat nu de Katholieke kerk zijn die zich in een westerse vooral seculiere moderne en postmoderne cultuur staande moet houden? Of zouden dat de Islam of de vele vormen van Indiase spiritualiteit zijn? In ieder geval trekt de vurigheid van de Islam steeds meer mensen aan. Er zit spiritueel gezien iets vitaals in de spirituele kern van de Islam. En hoe die kracht gebruikt wordt hangt af van het wereldbeeld wat ermee gepaard gaat.

Vitale spirituele ervaringen met onbewuste duiding zijn een ramp

Spirituele ervaringen vertegenwoordigen een enorme kracht en inspiratie, zo laat ook de wereldgeschiedenis zien. Maar onbewuste duidingen van het steeds toenemend aantal spirituele ervaringen is op dit moment één van de grootste bedreigingen. Zo kunnen spirituele ervaringen van -één zijn met de profeet- bijvoorbeeld geduid worden op het mythische, traditionele en etnocentrische niveau van bewustzijn. Dan vindt uitsluiting van anderen plaats op basis van geloof. Als dat gecombineerd wordt met een magisch bewustzijn dat verbonden is met ‘onze stam’, ‘ons ras’, ‘ons volk’, wordt het nog gevaarlijker. De zaak wordt des te penibeler, als het postmoderne pluralistische bewustzijn zijn eenheidservaringen, wellicht opgedaan in een Vipassana retraite gaat duiden als een uitnodiging tot tolerantie, waarbij iedereen toch recht heeft op zijn eigen cultuur. Ja, dan moet je uiteindelijk de grenzen wel dichtgooien en ineens, wellicht tot je eigen verbazing, wel omzwaaien van tolerant naar cultureel protectionisme. En wij kunnen niet bij het Christendom terecht, dat ook met traditionele interpretaties van het spirituele domein rondloopt en eerder een ideologie is, dan een plaats waar spirituele ervaringen worden opgedaan.

Integrale spiritualiteit op het post-postmoderne niveau is urgent!

Daarom is het bewust inzetten van spirituele intelligentie urgenter dan ooit! We hebben de grote hoeveelheid postmoderne multiculturele, politiek correcte burgers die de afgelopen decennia veel tijd besteed hebben aan persoonlijke groei en spirituele ervaringen nodig. Wat we niet nodig hebben is dat zij hun spirituele ervaringen opgedaan in meditatiecursussen, mindfulness-cursussen, Zen- en Vipassana-retraites, onbewust blijven duiden vanuit de voorkeuren van het relativistische postmoderne bewustzijnsniveau. Men is daarin vaak onbewust spiritueel bezig en daarmee niet spiritueel intelligent. Dan wordt de vredige toestand die de geest in een non-duale ervaring heeft, geduid als ‘niet te veel doen’, ‘vrede’, ‘het gras groeit vanzelf’, ‘het gaat nu om overgave’, ‘je kunt niets doen’, ‘tolerant zijn naar alle culturen’ enz. enz. (Zie ook Boomeritus Buddhism ) Dit is door mij al vaker geduid als het voortijdig spiritueel pensioen van de babyboomers generatie met een impliciete sceptische softe buitenstaanders-positie. Ondertussen is dit de generatie met het meeste geld en de meeste tijd om van betekenis te kunnen zijn! Daarvoor is het nodig om door te groeien naar het integrale post-postmoderne bewustzijnsniveau. Anders zijn al die cursussen alleen te duiden als zelfbevrediging. (Zie ook blog Eric van Praag >>)

Zie voor een training van je Spirituele Intelligentie >>
Zie voor Spiritueel Leiderschap ook >>