De tweede schok
Als mensensoort dringen we ons aan de aarde op. Wij hebben onszelf centraal gesteld: onze afgescheiden wereld zal overleven, desnoods ten koste van de rest (en uiteindelijk onszelf). De tweede schok van de mensheid is precies het moment waarop deze situatie werkelijk integraal, in lichaam hart en ziel, bij ons binnen dringt: we gaan dood als we zo door gaan.
Tweede kans
Maar precies dit geeft ons ook de mogelijkheid het anders te gaan doen. Het is een tweede kans, die we kunnen nemen of niet. Scheiden we ons verder af, of komen we in lijn met de evolutionaire ontvouwing? En wat voor bewustzijn heeft de mens nodig opdat hij het ook werkelijk anders gaat doen?
Voorbij (bij-) geloof
Veel mensen die bezig zijn met duurzaamheid hebben het zwaartepunt van hun bewustzijn op het niveau van het moderne zelf liggen. Het moderne zelf heeft ons voorbij bijgeloof en culturele ideeën over wat ‘goed’ en ‘waar’ is gebracht. Het moderne bewustzijn probeert op basis van empirische gegevens en mentale operaties tot objectieve conclusies te komen. Het heeft daarmee veel wetmatigheden over de werking van de natuur bloot gelegd. En daarmee konden we het bestaan gaan beïnvloeden ….. . En tot en met de jaren 50 waren we nog heel optimistisch over de mogelijkheden van wetenschap en technologie om alle problemen op te lossen.
De tweede schok als inzicht
Voor het moderne bewustzijn is de tweede schok hoogstens een mentaal inzicht. Het is dus geen schok die door het hele wezen gaat. Mentaal inzicht over de eigen rol doet nog geen pijn in het hart en de ziel en leidt daarom niet tot verandering.
Degene die een bedrijf leidt dat vervuiling veroorzaakt, of de wetenschapper die op een universiteit onderzoek doet naar schadelijke stoffen, ziet wellicht de schade in. Maar hij kan altijd weer andere argumenten aandragen die de zaak relativeren. En ik zeg niet dat deze argumenten irrelevant zijn, maar ze brengen de moderne geest niet tot een echte nieuwe positie. Hij kan de zaak op afstand houden en ook van buitenaf blijven gadeslaan. Er zijn immers altijd weer nieuwe data en twijfels mogelijk over de echte oorzaken en de echte ernst van de situatie.
Als we maar ons best doen …. , dan gaat het lukken
Het moderne zelf blijft geloven in ‘maakbaarheid’. Dit zelf vertegenwoordigt het optimum van het project ‘overleven van de mens’. Daarin is het individu verantwoordelijk voor zijn leven omdat het maakbaar is. Het begrip ‘verantwoordelijkheid’ duidt hier op de plicht om op basis van kennis en vakkundigheid oplossingen voor problemen te vinden. Daarvoor grijpt men naar kennis over hoe de dingen werken. Op basis daarvan worden technologische en andere instrumentele oplossingen bedacht. Dat geldt zowel voor milieuproblemen, als voor sociale veranderingsprocessen als voor tips en trucks op het gebied van de eigen kwaliteit van leven en persoonlijk leiderschap.
Het moderne zelf, dat de huidige duurzaamheidsproblemen veroorzaakt, en zichzelf fysieke problemen bezorgt, probeert ze op te lossen met hetzelfde bewustzijn als waarmee de problemen gecreëerd zijn. Maar dat creëert alleen maar verfijndere manieren van overleven, maar geen ander bewustzijn en geen ander relatie tot het leven.
Waar jij verbeterbaar en corrigeerbaar wordt ben je niet OK
Zelfs de meeste trainingen op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en emotionele intelligentie worden op deze manier aangevlogen.Mensen worden impliciet of expliciet als te manipuleren eenheden gezien op basis van ontdekkingen over hoe het werkt met een mens. Vorm geven aan je kwaliteit van leven wordt dan ingezet als een correctie op een onwenselijke toestand. “Als het zo niet werkt, gaan we het toch op die manier oplossen.” In plaats van ‘jezelf van binnenuit leren kennen en begeleiden’ gaan mensen met een louter modern mentaal bewustzijn zichzelf van buitenaf bijstellen. Zo ligt onder de optimistische houding van het moderne liberale zelf een impliciete afkeuring verscholen. Mystici reageren op dit zelf bijvoortbeeld met de uitspraak: “Het leven in geen probleem dat je op kunt lossen, maar een mysterie dat je leven mag”. ‘Tja wat kan je dan nog’ hoor ik het moderne zelf als echoën.
We gaan het bestaan niet klein krijgen!
De moderne geest opereert op basis van externe kennis en wilskracht. Dat mondt regelmatig uit in een sceptische positie wanneer zijn positieve houding niet werkt. Het moderne zelf is een afgescheiden zelf, dat niet in staat is zich te verenigen met de oncontroleerbaarheid en het mysterie dat het leven is. Niet met zijn eigen leven, dat van anderen en dat van de aarde als geheel.
Het gaat er niet om dat we het bestaan klein gaan krijgen. Dat gaat ook nooit gebeuren. Dat levert precies de ramp op die we er eventueel mee willen repareren. Wanneer we beseffen dat onze controle een illusie is begint de tweede schok in ons hele wezen binnen te dringen. Maar dan zijn we voorbij het moderne zelf gekomen.