Evolutiepsychologie versus de non-duale benadering
Als ik een ‘negatieve emotie’ heb, zoals woede of verdriet, zegt mijn hoofd, dat er iets met me aan de hand is. In de evolutiepsychologie bestaan geen negatieve emoties, omdat elke emotie een functie vervult. Het gaat om het herstellen van de deze functie. Hoewel emoties altijd in ons werkzaam zijn, kan vanuit het non-duale domein van de geest gezien worden, dat emoties ons niet hoeven te beheersen. Hoe werkt dat?
Onderdrukte woede en verdriet
De functie van een emotie komt niet tot zijn recht, als de emotie onderdrukt wordt. Maar onderdrukking heeft wel gevolgen voor de werking van de emotie. Onderdrukte woede leidt tot frustratie. En als de woede-energie toch onder de onderdrukking vandaan lekt, is hij meestal vilein, onproductief en vaak schadelijk. Een wijd verbreid verschijnsel.
De emotie ‘verdriet’ wordt in ieders leven geactiveerd, omdat pijnlijke situaties niet te vermijden zijn. Als verdriet onderdrukt wordt, leidt dat tot depressie. Ook geen klein onderwerp. En dit zijn nog maar twee van de basisemoties die we hebben.
Het ligt niet aan de evolutionair ontstane functie van woede en verdriet datr ze hun functie niet vervullen. Het lig aan de afweer die er overheen ligt. Dat besef was voor mij een hele opluchting. Maar het plaatste mij ook voor een uitdaging.
De functie van woede
Om de functie van woede te herstellen is het nodig dat de onderdrukking wijkt. Daarbij kan het uiten van de woede (de hete aanpak) erg nuttig zijn. Evolutionair gezien heeft woede de functie om een grens te stellen. Tot hier en niet verder! Dat geldt zowel voor het overschrijden van een fysieke grens, maar ook bij het overschrijden van de ‘ik-grens’ die staat voor: “Als je hier aan komt, kom je aan mij!” Ook hier geldt: Tot hier en niet verder! Als, door de hete benadering, de functie van woede hersteld is, levert dat echter nog niet vanzelfsprekend kwaliteit van leven op.
Bewust inzetten van de potentie van woede
Een mens heeft de mogelijkheid om zich af te vragen waarvoor het stellen van een grens met behulp van woede nodig is. Wij kunnen ons afvragen wat voor ons zo belangrijk is, dat het nodig maakt om de grens te stellen.
Vanuit het bewuste perspectief, is woede op de juiste manier benut als
– de frustratie geweken is (wellicht met de hete aanpak) (Zie Emotiewerk Dl. 1.)
– de energie van de woede ontvangen is (wellicht met de warme aanpak) (Zie Emotiewerk Dl. 1. )
– men is zich bewust geworden van het belang om in het concrete geval een grens te stellen
– er een inschatting gemaakt is over het ‘juiste gebruik’ van al deze informatie.
Pas dan kunnen we de ‘woede-energie’ bewust inzetten om de eigen autoriteit neer te zetten. Dat is heel wat anders dan jezelf verliezen in woede-uitingen. Dit is een levenskunst die geen overbodige luxe is om tot meer kwaliteit van leven te komen.
Nadat ik, in samenwerking met collega’s, de mogelijkheden van bovenstaande aanpak had omgezet in trainingen, kwam ik nog een heel andere benadering tegen.
Vanuit puur bewustzijn gezien zijn emoties leeg:
De koele aanpak
Via de Boeddhistische psychologie kwam ik de mogelijkheid tegen om emoties te ontvangen in een stille geest. Denken en voelen is altijd gaande, maar hoeft niet tot emoties te leiden.
De Dalai Lama houdt in debatten met westerse emotie- en evolutiepsychologen bij hoog en bij laag vol, dat het niet nodig is te reageren op een energieën die we emoties noemen. (1.) Deze realisatie zien we ook terugkomen in bepaalde vormen van Zen. Vanuit het bewuste perspectief hebben we de mogelijkheid de automatische trigger van denken/voelen die zich vermengt met energetische lading van het lichaam, niet te volgen. Het is mogelijk, om het hele pakketje, de opkomende energie, het voelen en denken, te laten komen en gaan. Dit is ‘de koele aanpak’. Vanuit dit perspectief is het glashelder dat ‘woede’ en ‘boos worden’ twee heel verschillende dingen zijn. Dit is de belangrijkste boodschap van mijn meditatieleraar JunPo Roshi. Van hem leerde ik, hoe je in de praktijk een emotie vanuit de leegte kunt laten gebeuren. Als we de lading van de emotie en het denken/voelen wat er mee gepaard gaat, kunnen laten komen en gaan, verwerven we meesterschap over onze emoties. Wat kan dat betekenen?
De wijsheid van onze energieën
Daarvoor kunnen we te rade gaan bij de derde wending van de Dharma in de boeddhistische wijsheid traditie. Dit is de tantrische benadering in het Boeddhisme.(2.) Deze staat voor de overgang van de realisatie dat vorm en leegte één zijn, naar de realisatie dat alles wat het leven biedt, vanuit bewustzijn, ‘benut’ kan worden.
Een voorbeeld van deze benadering is die van de Boeddhistische wijsheid traditie van Shambhala, zoals in het westen uiteengezet door Ghögyam Trungpa (3.) en verder uitgewerkt en aangeboden door Irini Rockwell (4.) Van haar leerde ik in een aantal retraites dat er minimaal vijf energieën zijn, die je niet hoeft te laten stollen tot emoties. Op aangeven van Trungpa worden dit de vijf Boeddha-families genoemd. Zelfonderzoek op dit terrein leidt je naar de wijsheid die in elk van deze energieën te vinden is.
Het gebruiken van de emotie:
Transmuteren van een emotie
JunPo Roshi reikte mij een benadering aan waarbij een emotionele lading getransmuteerd wordt tot een waardevolle ‘staat van zijn’. Hij verhelderde voor mij vormen van zelfonderzoek, die we al aan het doen waren. (5.) We oefenden bijvoorbeeld om ‘angst’ als een vorm van ‘bevroren liefde’, te ontdooien en naar een ‘staat van zijn’ van overvloed en geven te transmuteren. Bij dit ‘transmuteren’ worden emoties als bron gebruikt.
Transmuteren is een vorm van zelfonderzoek en oefening waarbij een bepaalde ‘staat van zijn’, zoals angst, naar een andere ‘staat van zijn’ transmuteert. We kunnen er dan achter komen dat
– woede, een staat van zijn is die naar helderheid transmuteert
– angst, naar naar liefdevol geven
– authentieke schaamte (it.t. culturele schaamte), naar een staat van verbonden zijn
Let wel, deze ‘staten van zijn’ hebben nog geen inhoud. Het gaat nog niet over helderheid over …. , geven aan …… verbonden zijn met …… .
Maar we verkeren al wel in een geweldige positie om vanuit deze staten van zijn, onze spirituele intelligentie op gang te brengen.
Transmuteren en
Spiritueel Intelligent emotiewerk
Als we helder, gevend en verbonden zijn, kunnen we ons afvragen wat wijsheid in een bepaalde context is. Daarbij kan de geest bewust kiezen welke begrippen waardevol zijn om te gebruiken.
Woede-energie betekent dan niet meer ‘boos worden’, maar is een ‘staat van zijn’ van ‘helderheid’, die je de mogelijkheid geeft om de vraag te stellen wat wijsheid is in een bepaalde situatie is.
Hetzelfde geldt voor angst. Angst betekent dan dat je weet dat liefdevolle betrokkenheid in het spel is. Je kunt je dan afvragen wat die betrokkenheid in een bepaalde context betekent.
In bovenstaande gevallen is het dan nodig om je ervaring op een bepaald gebied te combineren met deze waardevolle staat van zijn. Dat kan over elk gebied in je leven gaan. Dat kan gaan over je gezondheid (6), je relaties, de organisatie van je leven, je werk enzovoort. Daarbij maak je gebruik van het niveau van ontwikkeling dat je op een bepaalde ontwikkelingslijn hebt verworven. Hier werken ‘groeien’ en ‘ontwaken’ samen om aan kwaliteit van leven bij te dragen.
Dit is, vanuit Integraal Oogpunt, wel zo ongeveer de definitie van spirituele intelligentie. Spirituele intelligentie omvat namelijk zowel ontwaken (spirituele staten van zijn als ‘bevrijding’, ‘zelfloosheid’, ‘compassie’ etc.), + groeien/ontwikkelen (fysieke ontwikkeling, emotionele ontwikkeling, mentale ontwikkeling, een vak leren beheersen enz.) om van daaruit ‘gevend’ te zijn.
Het integrale niveau van Emotiewerk
Op het integrale niveau van bewustzijn komt er nog een aspect bij. Namelijk het besef dat we, in een zich evoluerend universum leven. ‘Spirituele intelligentie’ betekent dan niet alleen dat je je wijsheid ontwikkelt en inzet ten aanzien van dat wat er is. Het betekent ook dat je anticipeert op wat er potentieel gaat verschijnen. Je leeft in de evolutionaire ontvouwing van jezelf, de ander en de wereld. Potentialiteit is in deze context gedefinieerd als bewustzijn over de mogelijke ontvouwing naar volgende niveaus van ontwikkeling. De anticipatie op wat komen kan is dan in het heden aanwezig in het bewustzijn. Tegelijkertijd moet alles in de vorm nog gebeuren. Emotiewerk op dit integrale niveau van bewustzijn kan leiden tot een bewuste intuïtie over de ontvouwing van bepaalde dimensies in je leven.
Ook het bijgestaan van mensen op de ontwikkelingslijn van het ‘zelf’ (ook wel ego-ontwikkeling genoemd), waar psychotherapie, coaching en trauma-werk zich mee bezig houden, krijgt dat een extra dimensie, indien beoefend vanuit staten van zijn van ‘helderheid’, ‘compassie’ en ‘verbondenheid’. Deze staten van zijn, zijn geen emoties of gevoelens, maar zijn een innerlijk besef, dat een bepaalde gesteldheid van het lichaam voortbrengt, welkeje kunt voelen en ervaren.
Masterclass Emotiewerk
Wil je meer weten over Emotiewerk en jezelf oefenen in de verschillende bovengenoemde werkwijzen? In de Venwoude Levensschool zijn ze onderdeel van het curriculum. De Levensschool staat bekend als een plek waar vooral de ‘hete benadering’ ontwikkeld is. Daarbij was Emotioneel Lichaamswerk ooit de basis van de school. Nu is het een ondersteunende methode voor een integrale werkwijze ten aanzien van emoties en andere delen van ons wezen.
Wil je kennis maken met deze werkwijzen en een gevoel krijgen wat ze kunnen betekenen om met mensen en met groepen te werken? Kom naar de Masterclass Emotiewerk, of start ons curriculum met een Opening.
Noten:
- Zie de Dalai Lama in Daniel Goleman ‘Destructieve Emoties’ p.180 – 190. Het voelen en denken worden in het boeddhisme bovendien teruggebracht tot gewoontes en niet tot een emotioneel geheugen
- Zie voor de vier wendingen van de Dharma >
- Ghögyam Trungpa geeft in zijn boek ‘De Mythe van vrijheid en het pad van Meditatie’, prachtige aanwijzingen over de energetische kant van emoties en gevoelens.
- Irini Rockwell, die een leerling is van Trungpa, heeft de vijf Boedhafamilies, zoals door Trungpa vastgesteld verder uitgewerkt. Zie haar boeken ‘Vijf wijsheden, vijf energieën’ en ‘Natural Brilliance’.
- JunPo Roshi heeft een benadering van Zen die bij onze huidige tijd aansluit, waarbij het het pad van meditatie aanreikt, gecombineerd met Koan-werk, opdat je je onvruchtbare reactiviteit ten aanzien van je emoties niet hoeft uit te leven. ‘Woede’ en ‘boos worden’ kun je van daaruit niet meer als hetzelfde zien.
- Wellicht is het om verwarring te voorkomen goed om vast te stellen dat, op het moment dat je honger of dorst hebt, er ook gevoelens opkomen. Dat zijn gevoelens die opkomen aan de hand van homeostase-mechanismen om het fysieke lichaam in evenwicht te houden. Deze gevoelens zuiver leren verstaan is onderdeel van je spirituele intelligentie ten aanzien van je fysieke lichaam. Zo kan spirituele intelligentie gestalte krijgen op verschillende ontwikkelingslijnen.