Mannetje en vrouwtje? Wat is dat nog?
De mens leefde ooit als een primaat. Om te overleven, was er een bepaalde rolverdeling tussen het mannetje en het vrouwtje. Daar lijkt nu weinig meer van over. Maar ook de man met een duidelijke mannelijke identiteit en de vrouw met een duidelijke vrouwelijke identiteit lijkt soms ver te zoeken. Zijn we daarmee opgeschoten of niet?
Wel ‘mannetje’ of ‘vrouwtje’ maar geen geslachts-identiteit
In de préculturele tijd, voordat we overkoepelende culturen hadden, leefde de mens als een nomade in clans. Daarin moest alles ten dienste staan van het overleven. Daar vloeide automatisch uit voort, dat vrouwen bij de kinderen bleven en de mannen op jacht gingen. Vaak deden zowel de man als de vrouw iets aan landbouw. Over deze taakverdeling werd waarschijnlijk weinig gedebatteerd. De fysieke eigenschappen van je sekse bepaalde wat je te doen had. Kortom je had wel een geslacht en was ‘jongen’ of ‘meisje’, maar je had nog geen geslachtsidentiteit. Daar ging het nog niet over. Je had gewoon te doen wat het overleven gebood.
Mannen verwerven meer macht
Later ontstonden er efficiëntere landbouw-methodes, die vooral door mannen uitgeoefend werden. Tegelijkertijd evolueerden de samenlevingen van ‘clan’ naar ‘stam’ naar ‘volk’. In de préculturele tijd vereisten de landbouwmethodes minder kracht waardoor vrouwen ook aan landbouw konden doen. Maar bij de nieuwe methodes was meer spierkracht in het bovenlijf vereist. Zwangere vrouwen verloren daarbij kinderen of werden ziek. Mannen legden nu met de betere landbouwmethodes voorraden aan. Dat was een soort eerste vorm van kapitaalvorming. Mannen kregen daardoor meer macht dan vrouwen. Deze maatschappijvormen kenden ook geen matriarchaten.
De culturele geslachtsidentiteit
Maar sommige mannen van het volk waren de baas over het hele volk. Dat waren de mannen van de stam die andere stammen tot zich hadden weten te nemen om tot een te volk komen. Deze mannen gingen bepalen hoe de cultuur van het hele volk moest zijn, inclusief de rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Kortom, naast je geslacht kwam er een mannelijke en vrouwelijke geslachtsidentiteit die door een mannelijke elite werd ingevuld. Als je een jongen bent, dan behoor je …. , als je een meisje bent, dan behoor je ….
De cultuur wordt traditioneel en patriarchaal ingevuld
De eerste culturele ontwikkelingsfase van een volk heeft vrijwel altijd een ‘traditioneel’ karakter. De invulling van de geslachtsidentiteit vond dus plaats op het traditionele bewustzijnsniveau. In ons geval was dat een traditionele christelijke cultuur. Op dat niveau is het individu ondergeschikt aan de groep welke vrijwel altijd geleid wordt door mannen. En er wordt van iedereen verwacht dat hij of zij zijn/haar identiteit aanpast aan de cultuur. Mensen dienen daarbij de traditionele cultuur op zich te nemen door zich er mee te identificeren. De meeste mensen konden ook niet anders, want de evolutionaire ontwikkeling van het ‘zelf’ was gekomen tot het ‘traditionele conformistische zelf’. Mensen die daar niet aan voldeden waren ketters, heksen en dergelijke.
De man betreedt de moderne cultuur als ‘succesobject’
In de moderne tijd kwam men tot de realisatie dat de mens een individu was. Daarmee gingen we over van een collectivistische identificatie en een sociocentrisch ‘zelf’, naar een individualistische identificatie en een individueel ‘zelf’. Ondanks de opkomst van het individu bestaat in de moderne tijd een collectief cultureel ideaalbeeld van wat een ‘man’ en ‘vrouw’ is. Van een man wordt verwacht dat hij de verantwoordelijkheid voor het succes van zijn leven op zich neemt. De evolutie van het ‘zelf’ is gekomen op het niveau van het mentale afgescheiden zelf dat de wereld aan zich onderwerpt. Een man dient daarin te weten hoe de dingen werken en deze kennis tot uitdrukking te brengen in vaardigheden om succesvol te zijn. Hij dient goed te presteren als echtgenoot, op zijn werk, in de publieke sfeer van overheid leger of anderszins. Zo niet, dan zakte zijn status, met alle gevolgen van dien. De status van een man is in de moderne tijd afhankelijk van zijn vermogen om een ‘succesobject’ te zijn. 1.
De vrouw betreedt de moderne cultuur als ‘seksobject’
Aan een vrouw kon je zien dat ze een succesvolle man had, als ze veel vrije tijd had en wellicht ook personeel. Daardoor kon/moest zij stralen in haar vrouwelijkheid. De vrouw werd vooral waardevol als zij aantrekkelijk was. Zij is in de moderne cultuur vooral waardevol als ze beschikbaar was als verzorgende, sensuele, aantrekkelijke vrouw en ‘seksobject’. Is zij dat niet dan zakt haar sociale status onherroepelijk.
De gevangenen van de rol van ‘Succes-‘ en ‘Seks-object’
De moderne tijd is nog volop in ons aanwezig. Als man dien je beschikbaar te zijn voor het twijfelachtige heldendom van beschermer, aanvoerder, weldoener, geldleverancier, staatsman, soldaat, succesvol ondernemer etc. En als vrouw dien je ‘beschikbaar’ te zijn als stralende, sensuele, seksueel aantrekkelijke verzorgende persoon en reproductiebron. Maar ondanks het individualisme van de moderne cultuur, is deze geslachtsidentiteit niet vrij. We zijn na drie eeuwen ‘modern bewustzijn’ vaak de gevangenen van deze collectieve ideaalbeelden van ‘de man’ en ‘de vouw’. Daarom is de paradox van het moderne bewustzijnsniveau dat het ons het vrije individu gebracht heeft, dat desondanks niet vrij van collectieve culturele codes is.
De geslachts-identiteitsvrije postmoderne cultuur
In de postmoderne tijd groeide het idee dat er geen ‘waarheid’ meer was en dat alles een kwestie van cultuur-afhankelijke interpretaties is. Daarmee werd onze culturele conditionering als de oorzaak van veel kwalen aangewezen. Dat betrof ook de aan ons opgedrongen geslachtsidentiteit uit de traditionele en moderne tijd. Vrouwen verzetten zich daar tegen vanaf het begin van de moderne tijd, maar vooral sinds de jaren ’60. Vrouwen gingen voorbij hun cultureel bepaalde geslachtsidentiteit. Mannen proberen nog een tijdje te doen alsof hun cultureel bepaalde geslachtsidentiteit geen probleem was. Maar in de jaren ’70 ontstaat ook een mannenbeweging met als doel om voorbij de conventionele moderne ‘man als succesobject’ te komen.
De voordelen van onze vrijheid
De voordelen van de vrije geslachtsidentiteit zijn onmiskenbaar. Zowel mannen als vrouwen mogen zich verlossen van hun conditionering en culturele bepaaldheid. Alles lijkt hier in mogelijk. Een meisje kan een mannelijke en een jongen kan een vrouwelijke geslachtsidentiteit aannemen. En dit is ook heel begrijpelijk, als we ons realiseren dat mannen ook vrouwelijke eigenschappen hebben en vrouwen ook mannelijke eigenschappen hebben. Beide aspecten willen geleefd worden en krijgen in de relativistische postmoderne en postculturele tijd de ruimte. Wat een vrijheid!
De nadelen van onze vrijheid
Uit neurologisch onderzoek blijkt echter dat onderzoekers aan de hersenen kunnen zien of de persoon een man of een vrouw is. Anders gezegd, het werkt niet als we gaan denken dat een jongen maar beter meer meisjesachtige eigenschappen moet gaan vertonen. Dat blijkt ook duidelijk in het onderwijs, maar ook bij volwassen mannen die denken dat ze vooral vrouwelijk moeten worden. Het werkt ten eerste niet omdat hij biologisch een jongen is die wel eens wat ruwer door de menigte gaat dan het vrouwelijke, maar ook werkt het niet omdat van hem dan gevraagd wordt zich een meer vrouwelijke geslachtsidentiteit aan te nemen, hetgeen zijn vrijheid beperkt. Het omgekeerde was voorheen met vrouwen gaande die hun mannelijke eigenschappen moesten onderdrukken. Ergo, we zijn niet zo vrij als onze postmoderne geest wellicht denkt en zou wensen. Niet alles is cultuur-afhankelijk en perceptie en identificatie werken niet zoals we denken.
Neuroplasticiteit vult ons geslacht aan
Neurologen vertellen ons ook, dat ze niet van tevoren kunnen zeggen hoe bepaalde hersenen van een man of een vrouw er uit zullen zien. Een hersenpartij blijkt naast een aantal algemene kenmerken vrij onvoorspelbaar in elkaar te zitten. Zo heeft ieder mens, naast het feit dat hij neurologisch een ‘man’ of het ‘vrouw’ is, unieke hersenen. De levensloop en de omstandigheden blijken de hersenen te vormen. Kortom, de hersenen zijn ook een open systeem wat zich in samenhang met de omgeving ontwikkelt.
Hoe kan ik ‘het leven dat mijn kind is’ en ‘wat ik zelf ben’ leren begeleiden?
Daarom is het ook zo belangrijk dat we erkennen, dat ieder mens een unieke gesteldheid heeft, waaraan beantwoord mag worden. Het leven is niet maakbaar, maar we kunnen het leven van ieder uniek kind wel leren te begeleiden. Maar we kunnen ook het ‘unieke leven dat we zelf’ zijn leren kennen en begeleiden. We kunnen de structuur van ons gestel en onze hersenen niet via een vrije keuze beïnvloeden. Het gaat hier om een ragfijn en gevoelig proces, waarbij we ons zenuwstelsel en onze plasticiteit telkens opnieuw vanuit bewustzijn tot iets mogen uitnodigen, om vervolgens te kijken of het werkt.
Oh ja dat ‘Yin en Yang’. Dat is wel van lang geleden. Of niet?
Als iedere man en iedere vrouw, zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen heeft, wordt het tijd om onze manier van spreken op te schonen. We kunnen niet meer zeggen dat bepaalde eigenschappen specifiek mannelijk of vrouwelijk zijn. Wellicht hebben we er dan meer aan om die oude Chinezen weer te eren. Die wisten dit al en spraken over Yin en Yang. Een andere benaming zou kunnen zijn ‘Lijn-eigenschappen’ en ‘Cirkel-eigenschappen’ * in plaats van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen. Maar misschien suggereert ‘lijn’ en ‘cirkel’ al te veel. Dan komen we er op terug dat het hele universum, inclusief het tot elkaar komen van mannetjes en vrouwtjes en de voortplanting, een spel van Yin en Yang is.
Ieder mens is een unieke combinatie van Cirkel- en Lijn-eigenschappen
Hoe komen we er achter waar we het beste mee gediend zijn. Daarbij moet enerzijds aan het biologische ‘man-‘ en ‘vrouw-‘ zijn beantwoord worden. Tegelijkertijd bloeit iemand het beste in een biotoop, waarin aan de potentie van zijn unieke combinatie van zijn of haar ‘cirkel-‘ en ‘lijn-eigenschappen’ beantwoord wordt. Dus ieder mens is behalve een biologisch mannetje of vrouwtje een unieke combinatie van Jing- en Yang-eigenschappen.
Préculturele oerdriften opwekken?
Om daar weer mee in contact te komen kan het waardevol zijn een keertje met je eigen sekse bij elkaar te gaan zitten. Veel groepen en trainingen waarin dat gebeurt proberen ‘de mannelijkheid’, of ‘de vrouwelijkheid’ weer op te wekken. Mannen lopen dan met grote stokken door het bos te stampen en vrouwen doen bijvoorbeeld rituelen die op leven in een stam geïnspireerd zijn. Het kan inderdaad gezond zijn de energie vrij te maken die onder ons afgescheiden mentale zelf onderdrukt wordt. Maar als dit tot een nieuwe identificatie leidt met een zogenaamde ‘echte mannelijkheid’ of de ‘echte vrouwelijkheid’, dan wordt je daarmee niet je ‘unieke zelf’, maar zit je opnieuw gevangen in de identificatie met een ideaalbeeld. Daarom dienen dergelijke trainingen een heldere context te hebben! Zie hier voor de trainingen ‘Man-zijn’ en de trainingen ‘Vrouw-zijn’ van de Venwoude Levensschool. Elisabeth Debold, een leidende auteur op het gebied van gender identiteit, roept daarom op om nu voorbij vrouwen en mannen emancipatie te gaan waarbij mannen en vrouwen zich gescheiden blijven organiseren. 3
We zitten in een verdieping van de ontdekking van het ‘Individu’
We zitten, na de Franse revolutie waarin het mentale afgescheiden individu ontstond, in een tweede individualiseringsproces. Daarin komt het individu welbewust in verbinding met het unieke leven dat hij zelf is. En dit leven staat weer in verbinding met het grotere leven. Hij kan daaraan leren beantwoorden ten behoeve van zichzelf, de ander en het grotere geheel. Dit kan alleen op basis van ‘Ken Uzelve’ en is niet alleen uit boeken te halen. Dit is een vorm van integrale bewuste ontwikkeling. Het integrale ‘Ken Uzelve’ gaat er over, dat je jezelf fysiek, emotioneel, mentaal en transmentaal leert kennen als uniek individu. Het is een vorm van zelfrealisatie.
De volgende fase van de mensheid is spiritueel
De volgende fase van de mensheid wordt daarom ook wel Integraal of Spiritueel genoemd. In Spiral Dynamics spreekt men dan van de ontwikkelingsfases van ‘Geel’ en Turkoois’. Daarin praktiseren we ‘Individualiteit in Verbondenheid’. Het enige ‘Zelf’, wat daarvoor geschikt is staat in de discussie over het ‘Zelf’ bekend als ‘Het Unieke Zelf’. Wat zou dit nieuwe Integrale bewustzijnsniveau en dit nieuwe ‘Zelf’, voor de samenwerking tussen mannen en vrouwen kunnen betekenen in gezinnen, organisaties en in de wereld in het algemeen?
1. Dr. Warren Farrell introduceerde deze onderkenning over mannen in zijn boek “The Myth of Male Power“.
2. Dr. Marc Gafni verkiest deze terminologie om aan te geven dat deze eigenschappen niet vast zitten aan het feit of je een man of een vrouw bent. Zie Marc Gafni over Lines and Circles.
3. Elisabeth Debold “Beyond Polarity. A new encounter between Woman and Man.“
Billy Elliots: je eigen vuur, voorbij alle vooroordelen.
Ik herken in de blog de zoektocht naar eigenheid; die ik nu in alle vrijheid kan doen… maar hoezeer daar allerlei ideeen over wat mannelijk of vrouwelijk is meespelen. Als man die op mannen valt, ben ik ook nog terecht gekomen in beelden over hoe dat eruit moet zien. Nog een hele kunst om mijn Uniciteit (eigenheid) zich los van alle culturele ideeen te laten ontvouwen. Ik hou ervan om mooie boeketten te maken (is dat niet ‘te feminien’); dat is een gave die ik graag inzet. Ik kan helder zijn in grote lijnen koers; dat is een gave die ik graag inzet.
Een prachtig voorbeeld vind ik de film (en musical) van Billy Elliot: op boksles ziet hij de meisjes balletles krijgen; daar wil hij bij zijn. Het britse mijnwerkersmilieu werkt daar niet aan mee, maar hij zet door. Want in ballet zit zijn gave, zijn Uniciteit. Prachtig is de scene waarin hij vertelt wat ballet hem doet: als ik dans, dat is alsof er electriciteit door me heen gaat, het neemt me over, het danst mij.